Metody pracy

26 kwietnia 2020 Grażyna Paś

NDT- Bobath

Koncepcja NDT (ang. Neurodevelopmental Treatment) jest niejako kontynuacją metody Berty i Karela Bobath. Dwie terapeutki, Elizabeth Köng i Mary Quinton, kontynuatorki tej idei, przystosowały ją do pracy z dziećmi. Proces terapeutyczny według koncepcji NDT – Bobath ma na celu wszechstronne oddziaływanie na dziecko, dając mu tym samym możliwość właściwego odbioru, przetworzenia bodźców sensomotorycznym oraz zdobywania poszczególnych zdolności funkcjonalnych, ujawniających się w aktywności spontanicznej. Przekłada się to bezpośrednio na uzyskanie samodzielności w życiu dorosłym, w stopniu adekwatnym do zaistniałego uszkodzenie struktur układu nerwowego. W celu ustalenia diagnozy, która ma niejako charakter rozwojowy, przeprowadza się obserwację dziecka. Pozwala ona na wychwycenie niepokojących objawów oraz ustalenie głównego problemu dziecka i doboru właściwej dla niego terapii. U podstaw usprawniania leży zastosowanie specyficznych technik w celu:

przygotowania do ruchu oraz normalizacji napięcia mięśniowego (dostosowania wielkości napięcia do charakteru wykonywanego ruchu),
zintegrowania przetrwałych reakcji odruchowych, uniemożliwiających dziecku wykonywanie celowych, świadomych ruchów,
wyzwalania oraz wspomagania ruchów we wzorcach najbardziej zbliżonych do prawidłowych, dając tym samym możliwość poznawania przez dziecko obszarów oraz zdobywania doświadczeń niemożliwych do samodzielnego osiągnięcia,
utrwalania wypracowanych efektów terapeutycznych oraz wykorzystania ich przez dziecko w czynnościach dnia codziennego.

Każda forma oddziaływania przekłada się na globalną odpowiedź organizmu. Należy pamiętać, iż rodzic nie pozostaje biernym obserwatorem. W dużej mierze to właśnie od rodziców i opiekunów, oraz ich świadomości i akceptacji problemów dziecka zależy, jak będzie przebiegał proces terapii. Po odpowiednim przeszkoleniu rodzica lub opiekuna przez fizjoterapeutę, stają się oni kontynuatorami terapii w warunkach domowych. Poprzez właściwą i szeroko rozumianą pielęgnację, ukierunkowaną również na zabawę, mogą skutecznie utrwalać efekty uzyskane w dotychczasowej terapii.

„Poranny krąg” J. Kielina, czyli stymulacja sensoryczna wg pór roku

Podstawą tworzenia zajęć „Porannego kręgu” jest świat przyrody, który jest źródłem symboli podstawowych, takich jak żywioły, smaki, zapachy, barwy, wrażenia dotykowe i termiczne. Głównym celem zajęć jest „spotkanie terapeuty i dziecka oraz dzieci ze sobą nawzajem”. Istotą spotkania jest komunikacja i budowanie relacji między ludźmi.

W proponowanej metodzie pracy z dziećmi z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim, każdej porze roku przypisane są charakterystyczne elementy, takie jak żywioł, barwa, smak, zapach, instrument, głoska. Bardzo istotny wpływ na dzieci z niepełnosprawnością intelektualną mają barwy. Każda z nich ma swoiste oddziaływanie. Kolejnym ważnym elementem „Porannego kręgu” są bodźce dotykowe. Dostarcza ich dziecku w szczególny sposób terapeuta, podczas masażu dłoni na powitanie. Dzięki głaskaniu, uciskaniu i masowaniu dziecko może odczuwać swoje ręce oraz bliskość swojej osoby. Do każdej pory roku przypisany jest również konkretny zapach, który oddziałuje na naszą psychikę. Stosując metodę „Porannego kręgu” musimy pamiętać, że chodzi w niej nie tylko o dostarczenie dziecku dużej liczby różnego rodzaju bodźców, lecz przede wszystkim o nawiązanie z nim komunikacji.

Literatura:
Kielin J., Rozwój daje radość. Terapia dzieci upośledzonych w stopniu głębokim, GWP, Gdańsk 2005.

Metoda Ruchu Rozwijającego W. Sherborne

Podstawowe założenia metody to rozwijanie poprzez ruch:

świadomości własnego ciała i usprawniania ruchowego
świadomości przestrzeni i działania w niej
umiejętności dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywania z nimi bliskiego kontaktu

Udział w ćwiczeniach metodą Weroniki Sherborne ma na celu stworzenie dziecku okazji do poznania własnego ciała, usprawniania motoryki, poczucia swojej siły i sprawności oraz rozwijania możliwości ruchowych. Dzięki temu zaczyna mieć ono zaufanie do siebie i zyskuje poczucie bezpieczeństwa. Podczas ćwiczeń ruchowych dziecko może poznać przestrzeń, w której się znajduje – a kiedy ją poznaje, przestaje ona być dla niego groźna. Dziecko czuje się bezpiecznie, staje się bardziej aktywne, przejawia większą inicjatywę, może być twórcze. System ćwiczeń w tej metodzie wywodzi się z naturalnych potrzeb dziecka, zaspokajanych w kontakcie z dorosłymi (tzw. baraszkowanie).

Literatura:
Bogdanowicz M., Kisiel B., Przasnyska M., Metoda Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka, WSiP Warszawa 1992.
Bogdanowicz M., Kasica A., Ruch Rozwijający dla wszystkich, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2003.

Programy aktywności M. i Ch. Knill’ów

Metoda ta powstała w wyniku trudności, jakie napotykali terapeuci komunikując się z osobami nienawiązującymi kontaktu z otoczeniem. Autorzy wyodrębnili w niej dwie części: Dotyk i Komunikacja oraz Programy aktywności Świadomość Ciała, Kontakt i Komunikacja. Opracowane programy „pomagają dziecku doświadczyć jego ciało jako jedność i wspomagają rozwój wyobrażenia ciała wtedy, gdy dziecko nie jest zdolne do używania swojego ciała aktywnie”. Najważniejszym elementem metody jest wykorzystanie zabawy w połączeniu z muzyką i ruchem. Dziecko uczy się łączyć słyszane dźwięki z konkretnymi czynnościami, jakie ma wykonać, co daje nie tylko radość z prawidłowo realizowanych ćwiczeń, ale także zapewnia odpowiedni poziom bezpieczeństwa, konieczny do nawiązania kontaktu. W efekcie uzyskujemy zwiększoną koncentrację uwagi i rozwijamy pamięć oraz usprawniamy koordynację pomiędzy układem nerwowym i mięśniowym. Zajęcia prowadzone metodą Knill’ów mają na celu:

poznawanie własnego ciała,
pobudzanie do aktywności,
kształtowanie relacji społecznych,
odczuwanie różnych rodzajów ruchu,
kształtowanie koordynacji wzrokowo – ruchowej,
naukę pojęć związanych z ciałem i ruchem.

Literatura:
Knill M., Knill Ch., Programy aktywności. Świadomość ciała, kontakt i komunikacja, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno – Pedagogicznej MEN, Warszawa 1997.
Knill Ch., Dotyk i komunikacja, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno – Pedagogicznej MEN, Warszawa 1997.

Terapia integracji sensorycznej (SI)

Terapia integracji sensorycznej ma na celu wzmocnienie rozwojowych funkcji dziecka, poprawienie jego uczenia się, sprawienie, aby mogło ono cieszyć się z wykonywanych zadań i zyskało trwałą poprawę funkcjonowania. Zajęcia wyglądają jak zabawa, ale jest to zabawa „naukowa”, poprzez którą układ nerwowy i mózg uczą się integrować wrażenia zmysłowe, płynące z całego ciała. System ćwiczeń uczy mózg właściwego reagowania na bodźce zewnętrzne. Do prowadzenia zajęć wykorzystuje się różnego typu huśtawki, hamaki, platformy równoważne, duże piłki i wałki, deskorolki, talerze obrotowe itp. Terapia Integracji Sensorycznej skierowana jest do dzieci z nadmierną wrażliwością na bodźce dotykowe, wzrokowe, słuchowe oraz ruch, zbyt małą wrażliwością na stymulację sensoryczną, zbyt wysokim lub niskim poziomem aktywności ruchowej, trudnościami z koncentracją uwagi, impulsywnością, problemami z koordynacją, a także opóźnieniami rozwoju mowy, rozwoju ruchowego oraz trudnościami w nauce i słabą organizacją zachowania.

Literatura:
Maas V. F., Uczenie się przez zmysły. Wprowadzenie do teorii integracji sensorycznej, WSiP Warszawa 1998.

Elementy terapii behawioralnej

Celem terapii behawioralnej jest:

rozwijanie zachowań deficytowych,
redukowanie zachowań niepożądanych,
generalizowanie i utrzymywanie efektów terapii.

Zachowaniami deficytowymi nazywamy te, które uważa się za normalne i pożądane u dziecka w pewnym wieku i w pewnych okolicznościach, natomiast u dzieci np. z autyzmem występują one rzadko lub nie rozwinęły się wcale. Zadaniem terapeuty, wykorzystującego metodę behawioralną, jest kształtowanie u dziecka zachowań adaptacyjnych, które rozwiną jego niezależność i umożliwią mu efektywne funkcjonowanie w środowisku. Środkiem do osiągnięcia tego celu jest wybiórcze wzmacnianie coraz bardziej zbliżonych do docelowych form zachowania.

Literatura:
Pisula E., Danielewicz D., Wybrane formy terapii i rehabilitacji osób z autyzmem, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 1995.

Elementy muzykoterapii

Różnorodność form aktywności, jakimi dysponuje muzyka (śpiew, gra na instrumentach, ruch przy muzyce, tworzenie muzyki, słuchanie muzyki), sprawia, że pełni ona wyjątkową rolę w profilaktyce i terapii. Z wymienionych form aktywności najbliższą psychice dziecka jest ruch z muzyką. Zajęcia muzyczno-ruchowe są jednym z ważnych elementów, mających wpływ na rozwój psychoruchowy dziecka. Muzyka z rytmiką bardzo pomaga w uspołecznianiu dzieci z niepełnosprawnością intelektualną, bowiem łagodzi pierwsze, a ułatwia kolejne kontakty z rówieśnikami. Ponadto niweluje indywidualne, wypływające z upośledzenia bądź zaburzeń zachowania i reakcje, pomaga we współdziałaniu. Wartość zabawy z muzyką polega również na wytwarzaniu pogodnego nastroju, wyzwalaniu radości i uśmiechu oraz na ułatwianiu rozluźnienia mięśni i odprężenia psychicznego. Zajęcia muzyczno-ruchowe uczą dzieci koncentrowania uwagi, reagowania na sygnały muzyczne, rozwijają ich twórcze działania oraz budzą wiarę we własne siły. Dają także możliwość współdziałania i współpracy w grupie.

Elementy arteterapii

Arteterapia w wąskim znaczeniu tego słowa oznacza wykorzystanie technik plastycznych i ich wytworów w terapii zaburzeń rozwojowych. Podczas zajęć wykorzystujemy różnorodne techniki: malowanie palcami, rysowanie świecą, malowanie na podkładzie klejowym, grysikowym, rysunek węglem, pastelami, stemplowanie, collage z wykorzystaniem różnych materiałów, prace wykonane z włóczek, szmatek, kasz i makaronów, zabawy z gliną, masą papierową i wiele innych. Zajęcia rozwijają dziecięcą wyobraźnię, zdolności manualne, ekspresję plastyczną, pomagają uwierzyć we własne siły, wzmagają poczucie własnej wartości oraz uczą cierpliwości.

Literatura:
Konieczna E. J., Arteterapia w teorii i praktyce, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007.

Symultaniczno-sekwencyjna metoda nauki czytania

Metoda symultaniczno-sekwencyjna wczesnej nauki czytania jest metodą sylabową, opartą na najnowszych badaniach neuropsychologicznych i na wieloletnich doświadczeniach terapeutycznych i logopedycznych prof. Jagody Cieszyńskiej. Jest skutecznym sposobem nabywania umiejętności czytania ze zrozumieniem. Wykorzystuje wiedzę o sekwencyjnych zdolnościach lewej półkuli mózgowej, przy równoczesnym korzystaniu z symultanicznych sposobów przetwarzania bodźców językowych półkuli prawej. Każdą kolejną literę wprowadza się według zasady:

powtarzanie (za nauczycielem),
rozumienie (wskazywanie przeczytanej przez nauczyciela sylaby),
nazywanie (samodzielne czytanie).

Literatura:
Cieszyńska J., Kocham uczyć czytać. Poradnik dla rodziców i nauczycieli, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków 2008.

Metoda PNF

Proprioceptywne nerwowo-mięśniowe torowanie (PNF) to jedna z najlepiej rozpoznawanych koncepcji leczniczych w fizjoterapii, wykorzystywana do usprawniania pacjentów neurologicznych, urazowych oraz ortopedycznych. Metoda PNF koncentruje się na globalnym i kompleksowym podejściu do człowieka. Oznacza to, że każdy zabieg terapeutyczny kierowany jest do pacjenta jako całości, i nie skupia się tylko na pojedynczym fragmencie ciała czy jednostkowym problemie. Fizjoterapeuta łączy zasady kontroli motorycznej i nauczania ruchu w taki sposób, aby pacjent osiągnął możliwie najwyższy poziom funkcjonalny. Pracując zgodnie z koncepcją PNF, często wykorzystuje się bodźce dotykowe oraz słuchowe, co ułatwia wykonanie zadanie. Fizjoterapeuta dobiera techniki metody PNF według indywidualnych potrzeb pacjenta. Trenuje się ważne aktywności funkcjonalne, związane głównie z czynnościami dnia codziennego. Ostatecznym celem terapii jest osiągniecie możliwie najwyższego poziomu funkcjonalnego, który ułatwi pacjentowi uczestnictwo w życiu społecznym.

Literatura:
Adler S., Beckers D., Buck M., PNF w praktyce. Ilustrowany przewodnik, DB Publishing, Warszawa 2014.

Metoda Lehnert – Schroth

Koncepcja fizjoterapii stosowana w leczeniu skrzywień kręgosłupa. Jest to ortopedyczno-oddechowy system, polegający na stosowaniu ćwiczeń w trzech płaszczyznach: czołowej, strzałkowej i poprzecznej. W korekcji skolioz, kifoskolioz i lordoskolioz wykonuje się ćwiczenia asymetryczne, a w korekcji odchyleń w płaszczyźnie strzałkowej (kifoza, lordoza) – ćwiczenia symetryczne. Ćwiczenia powinny być wykonywane systematycznie i z dużą intensywnością. Bardzo duże znaczenie w tej metodzie odgrywa świadomie kierowany oddech, który stanowi swego rodzaju „środek korekcji wewnętrznej”, zwiększający możliwości korekcji zewnętrznej.

W metodzie wyróżnia się następujące ćwiczenia:

wentylacyjne – wdech połączony jest z odpowiednimi ruchami, których kierunek związany jest z lokalizacją wady;
mobilizacyjne – poprawa czynności ruchowych kręgosłupa i obręczy barkowej;
kształtujące – działanie derotacyjne na tułów i obręcz barkową oraz stabilizująco na uzyskana korekcję;
rozciągające – siłowe działanie derotacyjne na kręgosłup oraz korygujące na wszystkie składowe wady (są to ćwiczenia izometryczne i czynne);
elongacyjne – wpływ na więzadła, torebki stawowe i ścięgna.

Źródło opracowania: materiały z kursu.

Metoda kinesiotaping

Kinesiotaping to innowacyjna metoda leczenia używana w fizjoterapii, medycynie sportowej oraz ortopedii. Kinesiotaping u dzieci stosuje się z dużym powodzeniem przy wspoamganiu pracy wybranej grupy mięśni i stawów. Metoda ta jest szczególnie zalecana dla osób z podwyższonym lub obniżonym napięciem mięśniowym oraz do wspierania i korygowania ich rozwoju ruchowego. Polega na oklejaniu wybranych fragmentów ciała elastycznymi plastrami o określonej strukturze. Plastry oddziałują na mięśnie, stawy, układ limfatyczny i nerwowy. Zmniejszają uczucie bólu mięśni i stawów, wspomagają pracę mięśni oraz korygują niewłaściwą pozycję stawu. Korzystanie z taśm nie ma ograniczeń wiekowych. Plastry można zakładać raz na kilka dni, warto jednak robić kilkudniowe przerwy, aby skóra mogła odpocząć. U dzieci, które mają poważne schorzenia, te kolorowe i zmniejszające ból taśmy mogą być stosowane w wysokim poziomie komfortu nawet podczas kąpieli czy różnego rodzaju zabaw.

Źródło opracowania: materiały z kursu.

Metoda czaszkowo-krzyżowa

Bezinwazyjna metoda terapeutyczna, która bazuje na rytmie czaszkowo-krzyżowym, czyli rytmie przepływu płynu mózgowo- rdzeniowego w układzie obejmującym opony mózgowo-rdzeniowe, kości czaszki, kości kręgosłupa i kość krzyżową. Polega na przykładaniu rąk w określonych miejscach, kontrolowaniu funkcji systemu czaszkowo-krzyżowego i stymulacji zaburzonych obszarów. W trakcie terapii pacjent najczęściej przebywa w pozycji leżącej, jest ubrany. Terapia odbywa się w cichej i spokojnej atmosferze. Terapia czaszkowo-krzyżowa ma bardzo szerokie oddziaływanie na nasze zdrowie. Terapii mogą być poddani pacjenci borykający się z takimi problemami jak nadpobudliwość, problemy z nauką i koncentracją (w tym ADHD), autyzm, neuralgia nerwu trójdzielnego, problemy z kręgosłupem, nieprawidłowe ustawienie miednicy, stawu biodrowego i kości krzyżowej, napięcia w przeponie, problemy z oddychaniem, urazy fizyczne.

Źródło opracowania: materiały z kursu.